T欧 Ebwy Fach, Heol y Capel, Six Bells, Abertyleri
Cafodd Mervyn Griffiths ei eni yn y Blaenau ar 17 Ionawr 1909, a symudodd y teulu i Six Bells ger Abertyleri bedair blynedd wedyn. Ef oedd yr hynaf o deulu o 4 a 2 ferch.
Dywedir i Mervyn ddilyn ei dad drwy chwarae rygbi ac ni wnaeth erioed chwarae p锚l-droed yn yr ysgol. Fodd bynnag, gyda鈥檙 b锚l gron y byddai Mervyn yn gwneud ei farc.
Yn yr un modd 芒 miloedd o bobl ifanc yn ystod y dirwasgiad ym Mlaenau Gwent yn ystod y 1920au a鈥檙 30au, dechreuodd Mervyn ar yrfa fel athro, yn gyntaf yn Nyfnaint cyn symud yn 么l i Gymru.
Dechreuodd fel dyfarnwr mewn gemau bechgyn ysgol yn 1934 a roedd ar restr dyfarnwyr y Gynghrair B锚l-droed yn 1939 ychydig cyn dechrau鈥檙 Ail Ryfel Byd. Yn dilyn y rhyfel, erbyn 1948, roedd Mervyn ar y 鈥榬hestr ddethol鈥� o ddyfarnwyr. Yn 1949 oedd yng ngofal ei g锚m ryngwladol gyntaf yn Wembley lle cafodd Lloegr eu trechu 3-1 gan yr Alban. Y flwyddyn ddilynol aeth i Brasil ar gyfer ei Gwpan y Byd gyntaf.
Yn 1953 daeth Mervyn Griffiths y Cymro cyntaf i fod yn ddyfarnwr mewn ffeinal Cwpan yr FA 鈥� y 鈥楩feinal Stanley Matthews鈥� enwog 鈥� lle daeth Blackpool o fod 1-3 i lawr yn erbyn Bolton gyda dim ond 10 munud i fynd i ennill y g锚m 4-3.
Y flwyddyn wedyn, aeth Mervyn i鈥檙 Swistir i ddyfarnu yng Nghwpan y Byd 1954, Roedd yn ddyfarnwr yn un o鈥檙 rowndiau cyn-derfynol lle trechodd Hwngari, y ffefrynnau ar gyfer y teitl, ddeiliaid Cwpan y Byd, Uruguay, 4-2. Yn rownd derfynol Cwpan y Byd yn Berne rhwng Gorllewin yr Almaen a Hwngari, roedd Mervyn yn llumanwr. Yn 么l y disgwyl, roedd Hwngari ar y blaen o 2-0 yn y g锚m ond yn groes i鈥檙 argoelion, ymladdodd Gorllewin yr Almaen yn 么l i fod ar y blaen o 3-2. Gyda munudau ar 么l, ymddangosai fod Puskas wedi sicrhau g锚m gyfartal i Hwngari, cyn i Mervyn ddweud fod y g么l yn annilys. Gorllewin yr Almaen enillodd 鈥� 鈥淒aeth Puskas ataf ac edrych yn grac鈥�, meddai Mervyn yn ddiweddarach.
Dywedwyd i 鈥淲yrth Berne鈥�, fel y gwelai yr Almaenwyr hi, hybu ysbryd gwlad oedd yn dioddef ar 么l y rhyfel, gan gyfrannu at adfer Almaen fel economi fwyaf a phwysicaf Ewrop yn dilyn y rhyfel. Diolch i Mervyn Griffiths, wrth gwrs.
Roedd Mervyn yn un o brif ddyfarnwyr ei gyfnod, gyda galw mawr amdano ar gyfer gemau cynghrair a rhyngwladol gan fod yng ngofal 22 g锚m ryngwladol a dyfarnu mewn 3 rownd derfynol Cwpan y Byd.
Roedd Mervyn yn adnabyddus am ei atgasedd o deithio. Yn wir, ar gyfer ei Gwpan y Byd gyntaf ym Mrasil yn 1950, gwrthododd hedfan gan fynd yn lle ar hynny ar long a gymerodd 16 diwrnod i deithio o Tilbury i Rio de Janeiro. Y rheswm dros bryder Mervyn oedd bod 3 o鈥檌 berthnasau ymysg y 80 o ddilynwyr rygbi a gafodd eu lladd yn namwain awyr Llandow wrth iddynt ddychwelyd o Iwerddon ar 么l gweld t卯m Cymru yn ennill y Goron Driphlyg ym mis Mawrth 1950 鈥� yr adeg honno y drychineb sifil fwyaf yn hanes hedfan.
Gwaetha鈥檙 modd, fe wnaeth trasiedi daro teulu Mervyn wedyn, ddeng mlynedd yn ddiweddarach. Cafodd ei frawd, Vernon Alexander Griffiths, a鈥檌 nai, Clive Alan Griffiths, ill dau eu lladd yn nhrychineb Glofa Six Bells ar 28 Mehefin 1960. Caiff eu henwau eu coffau ar gofeb y 鈥楪uardian鈥� yn Six Bells.
Ddydd Gwener 24 Ionawr 2014 cafodd y Plac Glas i anrhydeddu Mervyn ei ddadorchuddio gan Clive Thomas, dyfarnwr arall o Gymru. Fel Mervyn, roedd Clive yn ddyfarnwr safon byd, a ymddangosodd yn rowndiau terfynol Cwpan y Byd 1974 a 1978 a nifer fawr o gemau rhyngwladol ac Ewropeaidd pwysig. Dywedodd Clive, 鈥淢ae鈥檔 anrhydedd fawr cael fy ngwahodd i ddadorchuddio鈥檙 plac hwn. Roedd gennyf lawer iawn o barch at Mervyn oherwydd ei fod yn ddyfarnwr llym iawn ac roedd gwybod ei fod ef, Cymru arall, wedi cyrraedd y brig, yn tanio fy uchelgais.
鈥淚 fi bydd Rownd Derfynol Cwpan FA 1953 bob amser yn ffeinal Mervyn Griffiths ac nid ffeinal Stanley Matthews gan mai dyma鈥檙 tro cyntaf i Gymro fod yn ddyfarnwr yn ffeinal Cwpan yr FA. 17 oed oeddwn i ar y pryd a newydd ddechrau dyfarnu. Fi oedd y dyfarnwr ifancaf yn y gynghrair. Y penwythnos hwnnw roeddwn wedi bod yn ddyfarnwr mewn g锚m ym Mhontypridd. Yn ystod y g锚m aeth y b锚l yn sownd mewn cangen coeden 鈥� nid oedd y goeden ar y maes chwarae ond roedd y gangen yn ymestyn drosto. Cafodd chwaraewr ei annog i fynd i gael y b锚l yn 么l ond dywedodd ei gyd-chwaraewyr wrtho am beidio mynd neu byddai yn 鈥榟and ball鈥�. I dorri stori hir yn fyr, fe gawsom y b锚l yn 么l ac ddechrau鈥檙 g锚m gyda 鈥榙rop ball鈥�. 聽Roedd stori yr wythnos ddilynol yn y 鈥楶apur Pinc鈥� (Footall Echo) a gofynnodd gohebydd i Mervyn am ei farn ar y penderfyniad. Dywedodd Mervyn, nid yn unig mai dyna鈥檙 penderfyniad cywir ond bod synnwyr cyffredin wedi bod yn drech, fe aiff y dyfarnwr ifanc yma ymhell!鈥�
Hefyd yn bresennol oedd Gerrard Lewis, 88 oed o Bort Talbot, cyn lumanwr oedd wedi cydweithio gyda Mervyn Griffiths.
Cafodd gosod y plac ei ysgogi gan y Cyng Hedley McCarthy, Arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol 天美传媒, gan gydnabod pwysigrwydd dathlu arwyr lleol. Dywedodd 鈥楳ae unrhyw un y sonnir amdano wrth ochr Stanley Matthews, Stan Mortensen a Ferenc Puskas yn enw mawr. Mae鈥檔 hen bryd cydnabod hyn ac mae鈥檔 addas fod y plac yn cael ei ddadorchuddio gan y dyfarnwr arall safon byd o Gymru, Clive Thomas.
